آسانسور

آسانسور چيست

دستگاهي دائمي است که براي جابه جايي اشخاص يا کالا، بين طبقات ساختمان و در طبقات مشخص عمل مي کند که داراي کابيني است که ساختار،ابعاد و تجهيزات آن به اشخاص به سهولت اجازه استفاده مي دهد و بين ريل هاي نصب شده عمودي با حداکثر انحراف 15 درجه حرکت مي کند. اين ماشين از يک اتاق که بين ريل هاي مستحکم قرار گرفته و سيم بکسل هاي فولادي متصل به آن و نيز وزنه تعادل تشکيل شده و توسط موتور گير بکس يا جک هيدروليک بحرکت در مي آيد.

انواع آسانسور

الف- آسانسور کششي: براي حمل مسافر، بار، تخت بيمار، اتومبيل

ب- آسانسور هاي هيدروليکي: براي حمل مسافر، بار، تخت بيمار، اتومبيل

ج- آسانسورهاي کششي يا هيدروليکي نماباز: مسافر

آن‌گونه كه در تاريخ آمده، تاريخچه پيدايش آسانسور به 253سال قبل از ميلاد مسيح بازمي‌گردد. ارشميدس وسيله‌اي شبيه به آسانسور اختراع كرد كه قابليت حمل يك نفر را براي ارتفاعات نه‌چندان بلند داشت. اين آسانسور دستي نمونه‌اي از نخستين حركات بشر براي ساختن يك بالابر بود.

البته گفته شده كه مصريان باستان نيز به‌وسيله بالابر در اهرام حركت مي‌كردند. در سال1850 نخستين آسانسور هيدروليكي براي يك ساختمان 4 طبقه ساخته شد. در سال1853 اليشا گرويس از اهالي نيويورك، آسانسوري با نوعي ايمني خودكار براي ممانعت از سقوط سكوي اين وسيله ساخت. در صورتي كه ريسمان آسانسور پاره مي‌شد، اين سيستم ايمني به فرياد سرنشينان مي‌رسيد.

فناوري ساخت آسانسور به‌سرعت پيش رفت و بسياري از سازندگان ساختمان‌هاي جهان اين وسيله مفيد و كارا را نصب كردند. براساس آخرين آمارهاي ارايه شده، ايتاليايي‌ها بيشترين آسانسورسواران نام گرفته‌اند. با اينكه اين كشور جمعيت بالايي ندارد، اما آنها با نصب 850هزار دستگاه آسانسور رتبه نخست را در دنيا به‌خود اختصاص داده‌اند.

در ايتاليا روزانه بيش از 100ميليون نفر از آسانسور استفاده مي‌كنند. پس از اين كشور، آمريكا با داشتن 700هزار دستگاه آسانسور و چين با 610هزار رتبه‌هاي دوم و سوم را در اختيار داشتند. البته اين آمار به سال 2008 مربوط مي‌شود و با سرعتي كه نزد چيني‌ها سراغ داريم، به احتمال فراوان، اين آمار دچار تغيير و تحولات شده است.

برخي از آسانسورها هم اکنون شكل توريستي به‌ خود گرفته‌اند. يكي از همين مدل‌ها، آسانسور سانتاژوستا در شهر ليسبون پرتغال است؛ آسانسوري كه بيشتر به يك بالابر مي‌ماند و حدود 107سال قدمت دارد. كار ساخت اين آسانسور در سال1900 آغاز شد و 2 سال بعد به‌ پايان رسيد؛ آسانسوري كه كار طراحي آن را «رائول مسنير ده پونسارد» برعهده داشته است. اگرچه اين مدل با بخار كار مي‌كرد اما در سال1907 از الكتريسيته براي به‌حركت درآوردنش سود جسته شد. اين سازه 45 متر ارتفاع دارد و مي‌تواند 24 مسافر را با خود حمل كند كه اين روزها شكل گردشگري به‌خود گرفته و مردمي كه براي ديدن ليسبون مي‌روند، از اين آسانسور زيبا ديدن مي‌كنند.

اما مي‌گويند آسانسور ساخته دست آقاي اتوود يك قرقره بزرگ و يك‌طناب بوده است. اين دانشمند و رياضيدان با ساختن ماشين اتوود که عبارت بود از دو‌وزنه که با يک‌نخ به يکديگر مربوط مي‌شدند و روي قرقره‌ها‌ بالا و پايين مي‌رفتند، توانست طرح ابتدايي يک آسانسور را ارايه دهد.

اتوود يك‌كار هم براي ايمن سازي اين آسانسور اوليه انجام داده بود. اگر هنگام بالا و پايين رفتن، طناب پاره مي‌شد، قسمت انتهايي طناب روي قرقره قفل مي‌ماند و اين كار باعث مي‌شد تا آسانسور ‌به‌رغم سقوط آزادي كه از ارتفاع به سمت پايين داشت، به زمين برخورد نكند و سوارشونده (‌در اينجا به معناي فردي كه سوار آسانسور مي‌شود)، جان سالم به در ببرد.

اگر ارشميدس را خالق بالابري ساده و اتوود را خالق آسانسوري اوليه فرض كنيم، بايد از آقاي اوتيس هم به‌عنوان مبتكر ساخت آسانسورهاي نوين نام ببريم؛ فردي كه هم‌اكنون بزرگ‌ترين كارخانه ساخت آسانسور در دنيا به‌نام وي مشغول به فعاليت است. اولين آسانسور به شکل امروزي که داراي ترمز ايمني بود، توسط اوتيس در آمريکا ساخته و آزمايش شده و بعد از آن نيز ديگران به ساخت انواع آسانسور مبادرت كردند و صنعت آسانسور شکل گرفت.

در ساخت برج‌ها و ساختمان‌هاي بلند موضوع آسانسور ايمن، راحت و سريع بايد در اولويت قرار گيرد. در اين بين رقابتي نيز بين آسانسورسازان شكل گرفت. ركورد سرعت بين آسانسورهاي دنيا در اختيار برج تايپه 101 است. اين برج به ارتفاع 509 متر 101طبقه دارد و فكر نمي‌كنم كسي دوست داشته باشد بدون آسانسور اين طبقات را طي كند؛ به خصوص از بدو ورود تا طبقات بسيار بالا! در اين ساختمان مرتفع 67دستگاه آسانسور نصب شده تا ترافيكي در اين خصوص به‌وجود نيايد. در عين حال، اين امر به ايمني كار نيز مي‌افزايد. سرعت اين آسانسور 1010متر در دقيقه است؛ يعني اين آسانسور قادر است در يك دقيقه بيش از يك كيلومتر را طي كند. نوع ديگري از آسانسورها ويژه کالا طراحي شده و معمولا امور بالا و پايين بردن بار را برعهده دارند. آسانسور خدماتي، آسانسوري است که براي جابه‌جايي کالا بين طبقات مورد استفاده قرار مي‌گيرد كه داراي کابين كوچكي است که ابعاد آن به اشخاص اجازه استفاده را نمي‌دهد. در بسياري از رستوران‌ها و فروشگاه‌هاي كوچك اين مدل كاربرد زيادي دارد.

از آسانسور خودروبر هم در ساختمان‌هاي خصوصي استفاده مي‌شود و اتاقک آن ابعاد مناسبي براي جابه‌جايي خودرو دارد. البته آسانسور ويژه حمل بيماران را هم كه در بيمارستان، مورد استفاده قرار مي‌گيرد نبايد از قلم انداخت.

از يك‌نظر آسانسورها به 2 نوع گيربكس‌دار و بدون گيربكس‌ تقسيم مي‌شوند كه اولي مخصوص حمل‌و‌نقل در ارتفاع كم و با قدرت زياد است، اما دومي به ارتفاع زياد و ظرفيت كم مربوط مي‌شود.

از حيث ديگري هم آسانسورها به انواع برقي، هيدورليكي‌(حداكثر 18متر)، پني‌ماتيك و LIM يا همان نيروي محركه القايي تقسيم مي‌شوند كه در اين آخري، سيستم موتور روي وزنه تعادل قرار مي‌گيرد و ابتكار جديدي است كه در ساختمان‌هاي خيلي بلند به‌كار گرفته مي‌شود.

تاريخچه آسانسور در ايران

آسانسور‌هاي امروزي از حدود 50‌سال پيش وارد کشور شده و اولين فروش آسانسور در کشور مربوط به يک شرکت سوئيسي است که توسط يک شرکت ايراني خريداري شد. بعد از آن نيز شرکت‌ها‌ي خارجي ديگر در اين زمينه فعاليت داشتند. اولين کارخانه آسانسورسازي در ايران توسط وزارت مسکن و شهر‌سازي در سال‌1350 در شهر صنعتي البرز قزوين تحت‌ليسانس يک شرکت سوييسي راه‌اندازي شد و بعد از آن نيز کارخانجات ديگري توسط شرکت‌ها‌ي خارجي در ايران فعاليت كردند، اما با توجه به تحريم وسايل بعد از انقلاب‌اسلامي و براساس ضرورت و نياز، دست‌اندرکاران شروع به فعاليت‌هاي توليدي در زمينه ساخت قطعات يدکي آسانسور كردند و درواقع آسانسور به صورت تلفيقي در کشور توليد و نصب شد تا اينکه در دهه ‌70 مجوز واردات صادر شد و به‌دنبال آن، واحدهاي فروش آسانسور به‌صورت رسمي و غيررسمي به‌وجود آمدند.

قسمت اعظمي ‌از آسانسورهايي كه از سال‌هاي دور در ايران مشغول به حمل‌ونقل مسافر هستند، داراي گواهي استاندارد نبوده و اساسا فعاليت آنها در خط همكف به طبقات، غيرقانوني است.

10 توصيه ايمني به آسـانسـور‌سـواران

پديده آسانسور هم مثل ساير پديده‌هاي وارداتي، اول خودش آمد و بعد تلاش ‌شد براي وارد كردن فرهنگ‌ استفاده از آن. فرهنگستان زبان هم سال‌ها بعد از ورود اين پديده به صرافت افتاد تا نامي ايراني براي آن انتخاب يا به‌عبارت بهتر، انتصاب كند. ليکن همچنان فرهنگ استفاده از آسانسور معضل مراکز مسکوني، اداري و خدماتي است؛ موضوعي که در مواقعي، ايمني آسانسورها را نشانه مي‌گيرد.

ايمني در آسانسور امروزه ديگر يك اجبار است. مواردي بايد در آسانسورها رعايت شود تا ايمني سرنشينان تامين شود؛ مواردي مانند سيستم تهويه مطبوع، زنگ خطر، تلفن يا سيستمي براي ارتباط با اتاق فرمان، كپسول آتش‌نشاني، ترمز و... مربوط به سازندگان است ولي مواردي هم مربوط به استفاده‌کنندگان است که بايد مورد توجه قرار گيرند. به چند مورد اشاره مي‌کنيم:

1بيشتر از ظرفيت ممكن سوار آسانسور نشويد و با كليدهاي آن هم بازي نكنيد. البته اصولا آسانسور بايد مجهز به سيستم آلارم ظرفيت مجاز و غير‌مجاز باشد ولي رعايت ظرفيت آسانسور توسط مصرف‌کنندگان در اولويت قرار دارد. ظرفيت‌ها‌ معمولا 4، 6، 8، 10، 12 و... است که بايد روي پلاک مشخصات در کابين نصب شود. معمولا کابين آسانسور به صورتي طراحي و ساخته مي‌شود که حداکثر ظرفيت به‌سختي در آن‌جا شوند، زيرا استفاده خارج از ظرفيت خطرات بسيار جدي‌اي در‌بردارد که قابل مقايسه با وسايل ديگر نيست. برخي از شهروندان، به ويژه در اداره‌ها، به ظرفيت اعلام‌شده براي آسانسور توجه نمي‌کنند و بيش از حد ظرفيت مجاز سوار مي‌شوند که اين اقدام به توقف غيرطبيعي آسانسور ميان طبقات مي‌انجامد.

2 مسافران بيرون آسانسور فرمان احضار مي‌دهند و مبدا و مقصد را مشخص مي‌كنند و آسانسور هم در زمان مناسب و طبق برنامه قبلي پاسخ مي‌دهد. بنابراين فشار مجدد روي دکمه‌ها‌ي احضار کابين، کاري بيهوده است. استفاده‌كنندگان از آسانسور، وقتي راهنماي ديجيتال طبقات را ايستاده روي يكي از طبقات مي‌بينند، دکمه آسانسور را چندبار با شدت فشار مي‌دهند بلكه آسانسور زودتر بيايد اما اين ‌كار، غير از خرابي و صدمه زدن، فايده‌اي ندارد.

3زماني كه آسانسور سوار مي‌شويد، مسافران درون کابين فرمان حرکت مي‌دهند و مقصد را مشخص مي‌كنند. اين وسيله قادر به شناسايي مسافران از نظر سن، قد، مونث يا مذکر و بيمار يا سالم بودن و ميزان وزن دقيق مسافران نيست؛ بنابراين بيهوده کليدهاي آن را دستکاري نکنيد.

4دکمه‌ها‌ي فرمان در محلي نصب شده که کودکان کمتر از 7 سال قادر به احضار و صدور فرمان نباشند ولي همواره بايد به‌خاطر بسپاريم که هرگز کودکان به‌تنهايي نبايد از اين وسيله استفاده كنند. با ايجاد شرايط مناسب و فضاي بازي در مجموعه مسکوني و گاهي مذاکره دسته‌جمعي با کودکان و نوجوانان بايد به‌صورت جدي و کامل از بازي آنها با آسانسور جلوگيري كنيد.

5هرگز هنگام وارد شدن به کابين آسانسور در حال گفت‌وگو از عقب يا از پهلو وارد آسانسور نشويد. همواره هنگام ورود به کابين آسانسور از وجود کابين در مقابل خود مطمئن شويد و رو به کابين وارد شويد. ساده‌ترين روش‌، اطمينان از وجود روشنايي کابين، ديدن تصوير خود در آينه کابين و مشاهده افراد درون آن است.

6بيشترين آمار حوادث مربوط به ايام عيد است كه نشان‌دهنده بي‌توجهي به ظرفيت استفاده از آسانسور با حضور جمع زيادي از خانواده‌ها در اين وسيله است. همچنين كودكان بيشترين قربانيان حوادث آسانسور هستند كه اين وسيله را بازيچه فرض مي‌كنند. آن هم به دليل عدم آموزش توسط والدين است.

7در اوقاتي که ساختمان خلوت است حتي‌الامکان به تنهايي از آسانسور استفاده نکنيد.

8قطع برق از اصلي‌ترين مشکلات در استفاده از آسانسورها در کشور ماست. گرچه آسانسورها بايد به سيستم «BLACK OUT» مجهز باشند تا در زمان قطع برق، كابين، هم‌تراز يك طبقه متوقف شود اما در مواقعي امکان حبس در آسانسور وجود دارد. معمولا بلافاصله بعد از گير افتادن آسانسور، احساس خفگي به افراد دست مي‌دهد كه اين، بيشتر يك توهم است تا واقعيت. بد نيست بدانيد كه هيچ‌كس در حوادث آسانسور دچار خفگي نمي‌شود؛ زيرا ذهنيتي كه براي مردم درخصوص تمام شدن اكسيژن در آسانسور ايجاد شده كاملا اشتباه است و چنين موردي در ساختار آسانسورهاي امروزي امکان ندارد. تنها مشكل، استرس و نگراني حادثه‌ديدگان است. بنابراين در چنين مواردي كسي اقدام به شكستن شيشه آسانسور نكند چون فقط كار را خراب‌تر و خطر را بيشتر مي‌كند.

9همچنين لازم است كه افراد محبوس، تا لحظه اعلام گروه نجات براي خروج از كابين منتظر بمانند، چون در مواردي افراد در خروج عجله به‌ خرج داده‌اند و همزمان، آسانسور راه افتاده كه اين موضوع تا به ‌حال قربانيان زيادي گرفته‌است. در هر صورت، خونسردي خيلي مهم است. خونسرد و صبور باشيد. 10 آسانسورها معمولا در نصب و راه‌اندازي مشكلي ندارند؛ به‌خصوص كه آسانسورهاي جديد به وسيله اداره استاندارد كنترل مي‌شود، اما ‌اين وسط جاي بازديد ماهانه با کيفيت به‌طور قابل‌توجهي مبهم است! چون همه مشكلات به مرور زمان ‌ايجاد مي‌شود و تعمير غير‌استاندارد است كه ‌ايمني آسانسور را از بين مي‌برد. بنابراين نسبت به بازديدهاي ماهانه و طرز نگهداري و هويت و صلاحيت فني و عمومي پيمانکار نگهداري آسانسور محل سکونت‌تان بي‌تفاوت نباشيد. اين بي‌تفاوتي گاهي به قيمت جان تمام خواهد شد.

موتور آسانسور:

موتور الکتریکی 3 فاز یک یا دو سرعته.قدرت از 3.5 کیلو وات به بالا و یا موتور های dc که درحال حاضر زیاد کار آیی ندارند.معروف ترین موتورهای آسانسور مربوط به شرکت های ایتالیایی میباشد.

لازم به ذکر موتور آسانسور فقط وزن نفرات را حمل میکند.به این شکل که یک سیم بکسل را از یک طرف به تعدادی وزنه چدنی و از طرف دیگر به کابین میبندند.وزن کابین را با وزنه های چدنی برابر میگیرند و در طبقات میانی لول میکنند.

ترمز آسانسور:

سیستم ترمز که از یک سیم پیچ،هسته فلزی متحرک ،بازو و لنت ترمز (مخصوص ماشینهای سنگین) تشکیل شده است روی موتور نصب شده است . در آسانسور ترمز همیشه در گیر میباشد یعنی زمانی ترمز آزاد است که آسانسور در حال حرکت است.ولتاژ کار ترمز و نوع ولتاژ بسیار متغیر است و روی پلاک ترمز نوشته شده است.ولتاژ ac یا dc از 60 ولت تا 380 ولت که نوع 180 dc آن بسیار متداول میباشد.

سیستم درب بازکن اتوماتیک:

این سیستم به 2 شکل در آسانسور ها وجود دارد .1- درب های معمولی (لولایی) 2- درب های اتوماتیک(کشویی،تلسکوپی .....)در نوع اول یک دستگاه کوچک فلزی با سیم پیچ و هسته متحرک که روی کابین نصب میشود وظیفه باز کردن درب را بر عهده دارد.به این شکل که در حال حرکت ولتاژی به سیم پیچ آن اعمال میشود که بازوی متحرک کمان درب را جمع نگاه میدارد و مانع از برخورد آن با بازوهای قفل درب میشود.پس از رسیدن آسانسور به طبقه مورد نظر ولتاژ اعمال شده برداشته میشود که باعث خوردن بازو به دستگیره قفل درب شده درب باز می گردد.ولتاژ کار کمان معمولا 220 ولت ac میباشدکه با یک مدار ساده دیودی پس از تحریک ، نیم سیکل میشود تا از سوختن سیم پیچ در دراز مدت جلوگیری کند.

در آسانسور های با درب اتوماتیک وظیفه باز و بستن درب به عهده یک موتور الکتریکی میباشد.این موتور در سیستم های جدید 24 ولت dc میباشدولی در سیستم های قدیمی از موتورهای 3 فاز 110 یا 380 استفاده میشده.

سیستم روزیون:

این سیستم که مربوط به تعمیر کار یا سرویس کار میباشد کمک میکند که حین تعمیرات، شستی های داخل و بیرون از کار افتاده و فقط از روی کابین قابل کنترل باشد.در سیستم روزیون 2 شستی،وظیفه حرکت را بر عهده دارند یکی جهت بالا و دیگری پایین.در این سیستم آسانسور با سرعت کم حرکت میکند تا تعمیر کار امنیت بیشتری داشته باشد.
جهت تعمیرات داخل چاهک،سنسورها،تعویض سیم کشی،آچار کشی ریل وزنه . ریل کابین و .........کاربرد دارد.

نکته:در این سیستم کلیه ایمنی ها کار میکند.

سیم بکسل:

تعداد سیم بکسل ها بسته به نوع،قطر ،وزن کابین از 2یا 3 یا 4 یا 5 و یا بالاتر استفاده میشود.استفاده از تعداد بیشتر به علت ایجاد اصتکاک بیشتر بین سیم بکسل و فلکه موتور می باشد تا باعث سر خوردگی سیمها و در نتیجه خوردگی فلکه نشود.ضریب ایمنی به کار رفته در آسانسور 25 برابر بیشتر از نیاز آسانسور میباشد.جنس سیمها فولادی بامغزی کنفی میباشد.قطر آن معمولا 9،11و13 میلیمتر میباشد.

تراول کابل:

کابلی که از یک سو به تابلو فرمان و از طرف دیگر به زیر کابین متصل است و دایم با آسانسور به بالا و پایین رفته و وظیفه ارتباط بین کابین و مدار کنترل را دارد.کمتر شدن این کابل در طراحی باعث صرفه جویی در هزینه نصب میشود ولی به این نکته باید توجه کرد که کمتر شدن از 12 رشته باعث سبکی کابل و در نتیجه گره خوردن آن میشود.این کابل به تعداد 4-8-12-16-20و 24 رشته در بازار موجود است .درون آن رشته ای از نخ نایلونی بسیار محکم وجود دارد که باعث استقامت کابل و طول عمر آن میشود.معروف ترین مارک (دت وایلر )سوییس میباشد.نوع چینی آن بسیار نامرغوب و عمری معادل 3تا5 سال دارد که حدود یک پنجم عمر سوییسی آن می باشد.

توضیحات کلی یک آسانسور:

پس از روشن کردن آسانسور در نوع قدیمی (حدود 50 درصد آسانسور های موجود) آسانسور طبقه مورد نظر را از روی سنسورهایی که در چاهک و سر هر طبقه نصب شده است تشخیص داده و نمراتور(سگمنت) و یا چراغ روی پنل نمایشگر طبقات را فعال میکند.این سنسورها الکترو مکانیکی بوده و با کمانی فلزی که روی کابین نصب شده و با کابین حرکت میکند برخورد کرده و طبقات را شناسایی میکند.درون این سنسور 2یا3ویا 4 پلاتین به صورت باز،بسته ویا هر دو وجود دارد.به محض خوردن کمان به سنسور پلاتین بسته، باز میشود و مانع از شستی گرفتن طبقه ای میشود که آسانسور در آن است.

پلاتین های دیگر به شکل ترکیبی (بسته به مدار فرمان) جهت حرکت آسانسور را تعین میکنند.البته قسمتی از تعین جهت روی مدار فرمان تعبیه شده است.

پس از خوردن یک شستی در داخل کابین و یا بیرون ،کمان ،درب را قفل میکند و پس از برقراری ارتباط الکتریکی با تابلو فرمان ترمز باز شده ، کنتاکتور دور زیاد و جهت چسبیده آسانسور حرکت میکند.پس از رسیدن به طبقه مورد نظر کنتاکتور دور زیاد رها شده کنتاکتور دور کم میچسبد.(با ستاره و مثلث کردن سربندی داخل موتور) و آسانسور چند سانتی متر (حدود 30 الی 50 سانت ) از طول مسیر را با سرعت کم ادامه میدهد. این حرکت موجب نرم تر ایستادن آسانسور شده و در سر طبقه هم راحت تر هم سطح میشود.سپس با چسبیدن ترمز آسانسور می ایستد و کمان اجازه باز شدن درب را میدهد.